Нүүдэлчин соёлыг хамгаалагч Монгол банхар
Түүний “Атлас обсура”-д нийтлүүлсэн өгүүлэлд “Монгол банхар чоно, цоохор ирвэс зэрэг зэрлэг амьтдаас мал сүргээ хамгаалдаг малчдын хувьд цорын ганц үнэнч нөхөр. Баавгай шиг хүчирхэг банхар ноход 125 фунт хүртэл жинтэй. 15 мянган жилийн турш банхар ноход тал нутгийн хамгаалагч байсаар ирсэн. Тэр ч байтугай монголчууд банхрыг дараа төрөлдөө хүн болдог гэдэгт итгэдэг. Энэ бол нохойгоо хайрлах нэгэн өвөрмөц хүндэтгэл. Харамсалтай нь, монгол хүн банхар нохой хоёрын тэр онцгой холбоо цэвэр цусны банхартай хамт бараг алдагдсан. Зөвлөлт засгийн үеийн мал аж ахуйгаа нийгэмчлэх, өрхүүдийг суурин амьдралын хэв маягт шилжүүлэхийг зорьж байсан социалист кампанит аж ахуй банхрын орон зайг хумьсан юм. 1990 он гэхэд тал нутаг, нүүдэлчин айл хамгаалагчгүй болсон байв.
Алслагдсан хязгаар нутагт л цэвэр цусны цөөн банхар амьд үлджээ. Хамгаалагч банхаргүй бол мал сүрэг хорогдоно. Түүнчлэн цаг уурын өөрчлөлтийн улмаас тал хээр цөлжиж эхэлжээ. Банхар нохой мал сүргээ манахаас илүүтэй ахуй соёлыг хамгаалж чадах уу. Банхар ноход тал нутгийн хатуу ширүүн уур амьсгалаас үүссэн. Өөрөөр хэлбэл, банхар бол үүлдэр биш харин ландшафт юм. Учир нь, тэд хүний оролцоогүйгээр үе дамжин дасан зохицож ирсэн. Банхар нохой нь хэмжээнээсээ гадна хэд хэдэн өвөрмөц шинж чанартай. Пиренейн уулын нохойгоос ялгаатай нь банхар сүрэгтэйгээ хамт амьдардаг. Мөн банхар ноход нутаг дэвсгэрээ шээсээрээ тэмдэглэж, феромонуудын үл үзэгдэх хил хязгаарыг үүсгэдэг. Тэд маш их хуцдаг. Хуцахгүй нам гүм болбол аюул ирсний дохио. Хоточ нохойгүй малчид буу, гар чийдэн зэрэг үр дүнгүй арга хэрэглэдэг.
Монгол Улсад хорь шахам жил ажилласан туршлагатай биологич, кино найруулагч Брюс Элфстром 2014 онд “Монгол банхар нохой” төслийг эхлүүлжээ. Нохой үржүүлж, тараах санаачилга нь нүүдэлчин айл өрхүүдэд туслах, мал сүргийн нөлөөллийг бууруулах зорилготой. Улаанбаатар хотоос холгүй байрлах төвөд генетикийн хувьд олон янзын үржлийн 20 эр, эм банхар бий.
“Монгол банхар нохой” төслийнхөн банхрын популяцыг аажмаар сэргээж байна. Жилд дунджаар 15 гөлөг гаргаж авдаг. Энэ нь эрэлтийг хангахад хүрэлцэхгүй байгаа ч эхлэл юм. Малчин Баттулга 2018 онд хоточ нохойгоо авснаас хойш чононд хонио алдаагүй байна. Дэлхийн байгаль хамгаалах нийгэмлэгийн “Тогтвортой ноолуур” зэрэг ашгийн бус түншүүд, цөлжилттэй тэмцэх, ховордсон ан амьтдыг хамгаалах төслүүдтэй хамтран ажилладаг. “Монгол банхар нохой” төслийнхөн малчидтай түлхүү харилцах зорилгоор “Three Camel Lodge” эко жуулчны төвтэй өнгөрсөн оноос хамтран ажиллажээ. Улмаар банхрын гөлөгнүүдийг 2020 оны арванхоёрдугаар сард малчин Будсүрэнд өгчээ. Тэрбээр “Хээрийн боохойд хэчнээн хонио алдсаныг санахгүй юм. Сайн хоточ нохойтой болж байгаадаа баяртай байна” гэж ярьсан. Цаг хугацаа өнгөрөхөд банхар нохойн популяци байгалийн жамаараа дахин өсөж, үржлийн төсөл шаардлагагүй болно. Малчид өвөг дээдсийнхээ хэдэн мянган жилийн турш уламжилсан амьтдын талаарх мэдлэгээ өөр хоорондоо солилцоно.
Энэ бол нүүдэлчин соёлын илэрхийллийг хойч үедээ хадгалж үлдээх, баталгаажуулах хамгийн сайн арга юм” гэжээ.
Х.Эрдэнэзаяа
Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин
Таны ямар жилтэй вэ? Та Like дарж саналаа өгсөн ч таны санал нэмэгдэхгүй байвал Confirm дээр дарж саналаа баталгаажуулна уу! Та саналаа өгсөнөөр Facebook дээрээ өөрийн жилийн зурхайг хүлээн авч байх болно. |
||||
СЭТГЭГДЭЛ
C.Чинзориг: 2024 оноос “Шүд” төсөл хэрэгжүүлнэ
ЗАВХАН: О.Төгөлдөр: Ганц хормын уур бухимдлаа "уучлаарай" гэдэг үгээр сольё
ӨМНӨГОВЬ: Энэ онд эцэг, эхчүүдэд чиглэсэн нөлөөллийн ажлуудыг түлхүү хийнэ
ӨМНӨГОВЬ: Аймгийн хэмжээнд мал төллөлт 3.09 хувьтай байна
Их Британийн хаан III Чарльзын Францад хийх айлчлал хойшилжээ
У.Хүрэлсүх: Уул уурхайн зориулалтаар газрын доорх ус ашиглахыг хязгаарлах шаардлагатай
ХҮҮХДҮҮДЭЭС харамласан 4 ТЭРБУМААР Ч.ХҮРЭЛБААТАР сайдын яаманд ЗАСВАР ХИЙЖ БАЙНА
АНУ, Канад орогнол хүсэгч иргэдийн асуудлаарх гэрээ байгуулав
БНХАУ гадаадын компаниудад шахалт үзүүлэхээ зогсоохыг АНУ-д уриалжээ
НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх 17 дугаар бага хурлыг зохион байгуулах бэлтгэлийг хангаж байгааг онцолжээ
УИХ-ын гишүүн асан Д.Ганхуяг: Улс төрийн намууд нь Монгол Улсын засаглалын хямралын гол шалтгаан болжээ
УИХ-ын даргад 3 гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх хүсэлтийг хүргүүлжээ
Дэлхий даяар 4 хүн тутмын 1 нь баталгаатай ундны усаар хангагдаж чадахгүй байна
"Уул уурхай хөрс, усыг хамгийн их бохирдуулж байна"
Ж.ЧИНБҮРЭН: ЭРТ ИЛРҮҮЛЭГ ХЭЧНЭЭН ХҮНИЙГ ҮХЛЭЭС АВАРЧ ЧАДАВ ГЭДЭГ ЧУХАЛ
ДАРХАН-УУЛ: Соёлын биет бус өвийг өвлүүлэх, түгээн дэлгэрүүлэх сургалт эхэллээ
13-ын А” маягтыг цахим болгохоор ярилцаж байна гэв
ДОРНОД: Дашбалбар, Баян-Уул сумдад нойтон цас их орсноос гамшгийн түвшинд хүрчээ
ОХУ “Сибирийн хүч-2” хоолойгоор Хятад руу хий нийлүүлэх гэрээг энэ онд багтаан байгуулна гэж найдаж байна
“Мөсөн өргөө”-нөөс мөрөөдөл биелэв
Орхон аймагт спортын сургалтын төлбөр сард дунджаар 50 мянган төгрөг байдаг
Алтны үнэ өсжээ
Д.Ганбат: Төрд НУУЦ АМРАГУУД том албан тушаал хашиж байгаа. Эдгээр хүмүүсийг яах юм
Голын сав газрын татмыг нарийвчлан судалжээ
Английн банк бодлогын хүүгээ 25 суурь нэгжээр өсгөжээ
“3D” принтерээр “хэвлэсэн” анхны пуужин тойрог замд орж чадаагүй байна
БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Япон, АНУ-тай аюулгүй байдлын хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэхээ амлалаа
"Хүнсний хувьсгал"-ын хүрээнд хүнс, хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмжийг гаалийн татвараас чөлөөлөв
Эзэнгүй муур, нохойг тоолно
Т.Аюурсайхан: Миний хувьд нүүрсний хулгайн хэрэгт ямар ч холбоогүй. Прокурорын дүгнэлттэй санал нийлэхгүй учраас гомдол гаргаж байгаа
Л.Оюун-Эрдэнэ: Би шинэ үе, шинэ мянганы залуучуудын гүүр нь байх болно
Цар тахлаас болж дүүжин тээвэр нь орж ирээгүй агаарын тээврийг ирэх онд ашиглалтад оруулна гэв
“НҮҮРСНИЙ ХУЛГАЙ“-д холбогдсон Ш.Раднаасэд охиноо БЗС-гийн 165.8 мянган долларын зээлээр АНУ-д сургажээ
УИХ-ын гишүүний халдашгүй байдлын дэд хорооны даргаар Ц.Мөнх-Оргилыг сонголоо
Д.Сарангэрэлийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны бүрэлдэхүүнд оруулав
ХНХ-ын сайд Т.Аюурсайханыг чөлөөлсөн захирамжийг УИХ-д танилцуулж, чөлөөллөө
Т.Аюурсайхан: Миний хувьд нүүрсний хулгайн хэрэгт ЯМАРЧ ХОЛБООГҮЙ
Хашаандаа мод, бут, сөөг таривал урамшуулна
“Цэнхэр алт” усны салбарын үндэсний чуулганаас гарсан зөвлөмж
Явган хүний 25 мянган ам метр замыг засаж шинэчилнэ
Нөөцийн махыг 431 дэлгүүрт борлуулж байна
“IAAF” трансжендер эмэгтэйчүүдийг олон улсын тэмцээнд оролцохыг хориглоно
“СТЕППЕ АРЕНА”-г бүтээлцсэн канад архитекторуудыг шагнав
БНАСАУ "цацраг идэвхт цунами" үүсгэх чадалтай зэвсэг туршсанаа мэдэгджээ
“Эрдэнэс Тавантолгой” биржээр анх удаа эрчим хүчний нүүрс арилжив
Л.Алтанцэцэг маргааш алтан медалийн төлөө тоглоно
Австри улсаас Монголд аялал жуулчлал, цахим хөгжил, хог хаягдлын менежмент нэвтрүүлэхээ илэрхийлэв
“Мөнгөн мод” наадмын шилдгүүдийг 14 дэх жилдээ тодруулна
Япон, БНСУ-ын сайд нар БНАСАУ-ын асуудлаар нягт хамтран ажиллахаар тохиролцжээ
© 2016 он. Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. ARDCHILAL.MN.