Өнгөрсөн 7 хоногийн Пүрэв гаригт “Мал аж ахуйн тогтвортой хөгжил” сэдэвт малчдын зөвлөгөөн боллоо.

Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын хурлын заал малчдаар дүүрсэн байв. Өнгө өнгийн цэцэгс алаглаж буй мэт өнгө өнгийн дээл өмссөн малчид өнгөтэй харагдаж байлаа. Гэвч энэ өнгөний цаана заавал шийдвэрлэх шаардлагатай олон асуудлууд малчдын өмнө тулгамдаж байна.

Энэхүү зөвлөгөөнд мал аж ахуйн салбарт ажиллаж буй 150 гаруй эрдэмтэн, мэргэжилтнүүд, улсын өнцөг булан бүрээс хүрэлцэн ирсэн 700 гаруй малчин оролцжээ. Зөвлөгөөнөөр мал аж ахуйн салбарын суурь хуулиудыг хэрэгжүүлэхэд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, Бэлчээрийн тухай хууль, бэлчээрийн төлбөр, төрөөс малчдын нийгэм, эрүүл мэнд, боловсролын талаар баримталж буй бодлого зэрэг асуудлуудыг хэлэлцсэн юм.

Малчдын зөвлөгөөнөөс тэдний үзэл бодол, малчдын нөхцөл байдал зэрэг ерөнхий уур амьсгалыг мэдэрлээ. Энэ үеэр малчид мал аж ахуй эрхлэхэд ямар бэрхшээл тулгарч байгаа талаар төр засаг, Хүнс хөдөө аж ахуйн яамыг маш хурц шүүмжилж, үзэл бодлоо илэрхийлж, зарим хэсэг нь саналаа тавьж байсан.

Зөвлөгөөний дараа зарим малчид үзэл бодлоо хэлснийг сонирхуулъя.

Малчдын хариуцлагыг өндөржүүлснээр маш таатай нөхцөл бүрдэнэ

Дундговь аймгийн Адаацаг сумын 3-р багийн дарга Т.Оч-Эрдэнэ:

-Малчдын ярьсан, шүүмжилсэн асуудлуудаас алийг нь онцлон шийдээсэй гэж та бодож байна вэ?

-Баярлалаа. “Мал аж ахуйн тогтвортой хөгжил” зөвлөгөөн маш ажил хэрэгч,үр дүнтэй боллоо. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүд, ХХАА-ын сайд Г.Батзориг нар оролцлоо. Миний мэдэж байгаагаар төр, засгийн бодлого, шийдвэр, төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого, Монгол мал үндэсний хөтөлбөр, Хүнсний бодлого хөтөлбөр үр дүнтэй хэрэгжиж байгаа.

Гэхдээ хөдөө орон нутагт зайлшгүй хэрэгжих Генетикийн хууль, Мал, эрүүл мэндийн хууль зургаадугаар сарын 1-нээс мөрдөнө. Мал эрүүл байх, эрүүл болгох нь мал аж ахуйн салбарын болоод үндэсний хэмжээнд тулгамдсан асуудал болсон. Харин одоо мөрдөгдөх энэхүү хуулиар малчдын хариуцлагыг өндөржүүлж байгаа нь маш таатай нөхцөл бүрдэнэ гэдэгт баяртай байна.

Харин төрийн албан хаагчид өдрийн найман цагийн ажилтай, амралтын хоёр өдөр амардаг бол малчид өглөө, шөнийн бор хоногт өдөржин зүтгэж явдаг. Зөвлөгөөнд нэг малчин ярихдаа бидэнд ээлжийн амралт, амралтын мөнгө авах тухай асуудал байгаагүй. Үүнийг хэрэгжүүлж өгөөч гэж мэдэгдсэн. Мөн тэтгэврийн насыг боломжийн хэрээр наашлуулсан. Гэвч би тэтгэврийн мөнгөний хувь хэмжээг тогтооход анхаарч, нааштай хандмаар юм гэсэн үзэл бодолтой явдаг.

Эрчимжүүлсэн мал аж ахуйд хамгийн хэцүү бэрхшээл тулгардаг

Ховд аймгийн Жаргалант сумын малчин Д.Батсайхан:

-Би анх оёдолчин байсан. Дараа нь малчин болж, 24 дэхь жилдээ мал маллаж байна. Ховд аймаг баруун, төвийн бүсээс хол байдаг. Гэтэл эрчимжүүлсэн мал аж ахуйд хамгийн хэцүү бэрхшээл тулгардаг. Тэр нь тэжээлийн аж ахуй байдаггүй асуудал. Малчдад хорголжин, нунтаг, хивгэн тэжээл дутмаг байна. Манай аймагт тэжээлийн үйлдвэр байдаггүй. Тиймээс тэжээлийг ОХУ юмуу Улаанбаатар хотоос татаж авахад зардал их өндөр гардаг. Тэжээлийг ийм өндөр үнээр худалдаж аваад ашиг гаргана гэдэг хэцүү. Малчид өөрсдөө тэжээлийн нөөцөө бүрдүүлэх, боломжоо ашиглахад боломж байгаа юм шиг харагддаг. Жишээ нь, урт хугацааны зээлээр тоног төхөөрөмжийг малчдад олгож өгвөл бид өөрсдөө, мөн залуу малчид тэжээлээ бэлтгэнэ гэж ярьдаг.

Швейцарын Хөгжлийн сангаас санхүүжилт авдаг гэдгийг сонсоод миний хувьд хөөцөлдөж  үзсэн. Зээл гэдэг тийм амар бүтэхгүй юм байна. Жишээ нь, хувьдаа хоёр, гурван машинтай бол та батлан даалтын санд хамрагдахгүй, барьцаатай хүн байна гэдэг. Зээл таван жилийн хугацаатай авч, эргэн төлөгдөх нөхцөл нь эхний жилд төлөхгүй, дараагийн дөрвөн жилд төлж байхаар тооцвол тэжээлийн аж ахуй эрхлэх нэлээд боломжтой.

Хэрэв төсөл хөтөлбөрөөс мөнгө авчхаад дараа сараас нь төлнө гэвэл арай болмооргүй санагддаг. Залуу малчид хоёр, гурван хүүхэдтэй байдаг. Гэтэл тэд 100 малтай байлаа ч бэлэн мөнгөний хэрэглээний асуудал үүсдэг. Гурил, будаа нь дууслаа гэхэд малаа нэг нэгээр нь худалдаанд аваачиж өгч хэрэглэгээгээ хангаж байх юм уу. Ийм хэцүү асуудал байна.

25 жилээс дээш жил ажилласан бол арай өндөр үнээр тэтгэвэр тогтоож өгөөч

Ховд аймгийн Эрдэнбүрэн сумын малчин Н.Загдсүрэн:

-Би Зоотехникч байсан. Дараа нь малчин болж, өнөөдрийг хүртэл олон жил мал маллаж байна.

Малчдын тэтгэвэр хөдөлмөрийн хөлсний хамгийн доод хэмжээнд тогтоосон байгаад санал нийлдэггүй. Нэмэгдээд 280 000 төгрөг болсон. Ажилласан хугацаа нь 20 жил бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тогтоож болох байх. Гэтэл 25-35 жилээс дээш жил ажилласан бол 280 000 төгрөгний тэтгэвэр өгч байна. Ингэж тогтоохыг болиулаад ажилласан жилээр нь, тухайлбал 30 жилээс дээш жил ажилласан бол арай өндөр үнээр тэтгэвэр тогтоож өгөөч гэж хүсэж байна. Сэтгэл эмзэглүүлсэн энэ асуудлыг ахмад малчид маань намайг хэлээрэй гэж дамжуулсан.

-Малчид Хөдөлмөрийн хуулиар амралтын мөнгөө авч байгаа юу?

-Энэ олон жил мал маллахдаа амралтын мөнгө нэг ч удаа авч үзээгүй. Малчин хүнд амралт, чөлөөт цаг гэж байхгүй. Өглөө, өдөр, үдэшгүй л унтах завгүй ажилладаг юм. Бидний малыг, малын түүхий эд, махыг ченжүүд сайн, муугаар нь шилж аваад Ховдын зах зээлд зардаг. Нэг ёсондоо бид малаа маллаж, өөрсдөө хэрэглэж байгаа ч, ард түмнээ хоол хүнс, цагаан идээгээр хангадаг хүмүүс. Тиймээс би тэтгэвэрт гарснаа мэдэхгүй л ажилладаг.

Малчид онцгой нөхцөлд ажилладаг хэрнээ төр, засгаас нэг ч удаа ямар нэгэн шагнал авч байгаагүй

Ховд аймгийн Ховд сумын Б.Газаргүл:

-Өнгөрсөн жил Ховд аймагт бороо орохгүй, ган, зуд болсон. Үүл бөөгнөхөөр буудаж байгааг болиулах хэрэгтэй гэдгийг төр, засгийн хүмүүст санал тавимаар байна. Манай сумын залуу малчид хар багаасаа малчин болж одоог хүртэл ажиллаж байна. Харамсалтай нь малчид хүнд нөхцөлд ажилладаг хэрнээ төр, засгаас нэг ч удаа ямар нэгэн шагнал авч байгаагүй. Харин би энэ жил хошой аварга малчин болсон ч манай залуу малчдыг дэмжих хэрэгтэй.

Сурвалжилсан Б.Баярмаа