Д.Булган

УИХ-ын долоон гишүүн Төвбанкны дөрвөн жилийн “ажилтай” 60 гаруй хоногийн турш танилцаж, нийтдээ 3.1 их наяд төгрөгийн зөрчил илрүүлээд буй. Үүнийгээ ч холбогдох Байнгын хороодод танилцуулсан нь олны анхаарлыг татах онцгой сэдвийн нэг болоод байна. Энэ байдалтай холбогдуулан цахим орон зайд маш олон иргэн “Нээрээ Н.Золжаргал хаана байна” гэсэн хариулт нэхсэн асуултыг ээлж дараалан тавьсаар байна.

Учир нь 100 ортой хүүхдийн цэцэрлэгийг хоёр тэрбум төгрөгөөр ашиглалтад оруулдаг гэж тооцвол өнгөрсөн дөрвөн жилд Төвбанкийг удирдаж байсан эрхмүүд 1500 цэцэрлэг барих мөнгийг үгүй хийсэн гэсэн үг. Харин нэг км автозамыг 500 сая төгрөгөөр барьдаг гэж үзвэл 6000 км урт автозамтай болох байсан боломжийг 1000 гаруй хоногт л алджээ. Тэгвэл хамгийн ойрын жишээг авч үзвэл улсаас жилдээ зөвхөн ахмад настнуудын тэтгэвэрт 1.3 их наяд төгрөг шаардлагатай болдог. Энэ нь ч тухайн жилийн улсын төсвийн мөн л багагүй хувийг эзэлдэг юм. Ингэж үзвэл Н.Золжаргал тэргүүтэй цөөн хэдэн нөхөр Монгол Улсын тэтгэвэр авдаг нийт ахмадын хоёр жил гаруйн орлогыг дөрвөн жил хүрэх үгүйтэй хугацаанд алга болгож амжсан болж таарч байна. Өөрөөр хэлбэл манай улс Тэтгэврийн даатгалын сангаас өндөр настны, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний болон тэжээгчээ алдсан, цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр авч байгаа 371.6 мянган иргэнд сард 120 тэрбум буюу жилд 1.3 их наяд төгрөг олгосон байдаг. Ингэхээр 370 гаруй мянган иргэний гурван жил орчмын тэтгэвэр, халамж, тэтгэмжийг Засгийн газартайгаа хамжин юүлсэн гэсэн үг. Энэ мэт тодорхой тоотой харьцуулаад үзэхэд Монголбанкны өмнөх удирдлагууд хэрхэн тансаглаж байсан нь ойлгомжтой. Хэдийгээр Төвбанкны удирдлага хараат бус, бие даасан байдалтай ажиллах ёстой ч ийм их хэмжээний хөрөнгийг нууц байдлаар зарцуулах эрхийг ямар ч хууль олгоогүй. Нууц байдлын цаана шатахууны үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг хууль бусаар хэрэгжүүлснээс эхлээд мэдээж хуулийн маш олон зүйл, заалт зөрчсөн нь ойлгомжтой. Ийм байдалд хүргэхэд тухайн үеийн Засгийн газрын захиас, даалгавар голлон нөлөөлсөн нь ч маргаангүй. Энэ бол АН-ын тухайн үеийн удирдлагуудыг ч холбогдуулан шалгах том үндэслэл болох юм. Учир нь өмнөх УИХ-ын үед Монгол Улсын Төвбанк Засгийн газрын хэтэвчийн үүрэг гүйцэтгэж байсан. Тэдний даалгавраар өр тавьж, захиалгаар нь мөнгө хэвлэдэг байсан тухай ч үндэсний эдийн засагчид хэлдэг. Харин Монголбанкыг Засгийн газрын халаас төдий ажиллаж байгаа тухай Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк тэргүүтэй олон улсын санхүүгийн байгууллагууд олон удаагийн дүгнэлт гаргасан нь бий... Хамгийн гол нь Монголбанкны үйл ажиллагааг Төвбанкны тухай хуулиар маш тодорхой зааж өгсөн. Ийм байтал хуульд заагаагүй хөтөлбөр хэрэгжүүлж, улсад биш намд үйлчилсэн нь зориуд зохион байгуулсан ажил гэдэг нь ойлгомжтой байгаа юм. Уг нь банкны салбарт олон жил ажилласан Н.Золжаргал Төвбанкны тухай хуулийг хэнээс ч дутуугүй мэдэх учиртай. Тиймээс хамгийн түрүүнд Монголбанкны ерөнхийлөгч асан Н.Золжаргал хариуцлага хүлээх ёстой. Гэтэл тэргүүн эгнээнд хариуцлага хүлээж, үүссэн хохирлыг барагдуулах учиртай Н.Золжаргал эх орноосоо зугтан гараад удаж байна. Өдөө түүнийг Сингапурт “амарч” яваа гэсэн сураг төдий л мэдээлэл иргэдийн дунд ам дамжин явна. Угтаа Н.Золжаргалыг хуулийн байгууллага хоёр жил гаруйн өмнөөс эхлэх шалгах ёстой байсан юм. Наандаж төгрөгийн ханшийг тогтоох арга хэмжээ аваагүй, төрөл садан танил талдаа албан тушаалаа ашиглаж их хэмжээний мөнгийг бэлэн ба бэлэн бусаар хуваарилсан гэдэг үндэслэлээр үүрэгт ажлаас нь огцруулж болох байлаа. Түүний зүгээс Монголбанкны цөөн тооны ажилчдад орон сууцны дэмжлэг, буцалтгүй тусламж болон бусад хэлбэрээр нийтдээ 3.7 тэрбум төгрөгийг тарааж өгсөн байдаг. Энэ талаар ч 2015 оны арванхоёр дугаар сарын 23-ны өдөр УИХ-ын гишүүн асан Г.Уянгын зүгээс АТГ-т хандсан боловч түүнийг шалгаагүй. Энэ байдлыг харин ажиглагчид Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуультай холбон тайлбарладаг билээ. Мөн 2015 онд Монголбанк, Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Үнэ тогтворжуулах” хөтөлбөрт Үндэсний аудитын газраас шалгалт хийж, цөөнгүй зөрчил илэрүүлсэн боловч тухайн үед төрийн эрхэнд байсан эрхмүүд газар авахуулаагүй юм. Тухайн үеийн дүгнэлтээр ч мөнгө хүүлэх үйл ажиллагаа явж байгааг анхааруулсан нь ч бий. Мөн л шалгалтаар илэрсэн энэ зөрчил, дүгнэлтийг тухайн үед АТГ тоогоогүй...

Гэтэл Төвбанкинд үүсээд байгаа гурван их наяд төгрөгийн зөрчлийн багаггүй хувь нь Барилга хот байгуулалтын сайдаар ажиллаж байсан Ц.Баярсайхан, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд асан Х.Баттулга нарын гаргасан шийдвэртэй холбоотой байсан аж. Энэ талаар Ажлын хэсгийн ахлагч Т.Аюурсайхан “Эдгээр хүнийг хуулийн байгууллагад ийм үндэслэл, баримтаар шалгуулна гэдэг саналыг бид гаргасан. УИХ-ын чуулганаас гарах тогтоолоор хариуцлагын хэлбэрийг тодорхой болгоно. Учир нь дан ганц ажлын хэсгээс тогтоодоггүй” гэж ярив. Түүний энэ хэдхэн өгүүлбэр 1500 цэцэрлэгийн барилга “залгисан” нөхдөд хариуцлага хүлээлгэх ёстой гэсэн шийдвэрт Ажлын хэсэг хүрсэн гэдгийг илэрхийлж байна. Шалгалтаар тухайлбал “Ноолуурын үйлдвэрлэлийг дэмжих, экспортыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээнд нийт 29.7 тэрбум төгрөгийн зээл долоон компанид олгосон. Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Сайн малчин” хөтөлбөрт 120 тэрбум төгрөг жилийн гурван хувийн хүүтэй, “Сайн оюутан” хөтөлбөрийн хүрээнд найман тэрбум нэг хувийн хүүтэй, “Сайн хувьцаа” хөтөлбөрт 374 тэрбум төгрөг нэг хувийн хүүтэй Засгийн газрын үнэт цаасыг худалдан авсан. АСЕМ-ийн уулзалтын бэлтгэл ажил, санхүүжилтэд Монголбанкнаас барьцаат зээл болон урт хугацаат санхүүжилтийн арга хэрэгсэл ашиглан санхүүжүүлсэн. Зочид буудлуудад зориулж, 108.4 тэрбум төгрөгийн зээл, ASEM Vella цогцолборт 125 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авсан нь илэрчээ.  Мөн “Үнэ тогтворжуулах дэд хөтөлбөр”-ийн хүрээнд нийт 45 аж ахуйн нэгж 369.5 тэрбум төгрөгийг зориулалт бусаар зарцуулсан нь илэрчээ. Үүний зэрэгцээ дэвшүүлсэн зорилтдоо Монголбанк энэ хугацаанд хүрэх нь байтугай дөхөж ч байсангүй. Тухайлбал 2012-2014 оны хооронд инфляцийн түвшинг нэг оронтой тоонд байлгах, 2013, 2014 онд найман хувиас хэтрүүлэхгүй байлгах зорилтыг 2012 онд 14 хувь, 2013 онд 12.5 хувь, 2014 онд 11 хувь болгож хэтрүүлсэн. 2015, 2016 онд долоон хувьд байлгах атал 2015 онд 11.9 хувь, 2016 онд 1.1 хувьтай гэсэн дүн гаргажээ. Энэ мэтээр Монгол Улсын эрдэнсйин санг эзэмшиж байсан нөхдүүдийн зөрчил, алдаатай бодлогын гажиг уртаас урт үргэлжилнэ.

Хуулиар бол Төвбанкны бодлогын алдаанаас үүссэн хохирлыг улсын төсвөөс “хаах” учиртай. Ингэхдээ Засгийн газраас үнэт цаас гаргах замаар татвар төлөгчдийн халаасыг тэмтэрнэ гэсэн үг. Гэвч одоог хүртэл манай улсын төсөв, санхүүгийн байдал сайнгүй хэвээр. Тэгвэл ажлын хэсгийн ахлагчийн хэвлэлд өгсөн ярилцлагад  “...хариуцлагыг сануулж, хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэхийг шаардана...” гэсэн өгүүлбэр “явж” байна. Тэгэхээр шалгалт хийсэн долоон гишүүн ямартай ч шударга шүүхийн шийдвэрийг шаардаж ажиллах бололтой.